Gdy zastanawiam się jaki jest mój ulubiony sposób wypoczywania, z dumą myślę sobie, że jestem w tym temacie bardzo elastyczna. Mogę pojechać na bardzo aktywne wakacje, jak i na leżenie nad basenem. W góry i nad morze. Pod namiot i do pięciogwiazdowego hotelu. Zawsze uważałam to w sobie za dużą zaletę. Ja po prostu umiem się dostosować do osoby, z którą jadę. Sprawa nie jest jednak taka prosta kiedy mam się zastanowić jaki jest MÓJ sposób wypoczywania.

Lubię też powroty. Ze wstydem przyznam się, że czasem czekam na nie jeszcze podczas wyjazdu. Powroty do domu mają w sobie coś z takiego odsapnięcia po męczącym wysiłku. Dom kojarzy mi się, ze spokojem, bezpieczeństwem, z miejscem, w którym nic złego się nie dzieje, w którym na wszystko jestem przygotowana. W łazience czekają na mnie moje pachnące kosmetyki, można zrobić świeże pranie, a w zamrażarce są lody.

Ale gdybym miała wrócić do pytania z pierwszego akapitu o mój ulubiony sposób wypoczywania to nie podałabym tego, który najczęściej zdarza mi się praktykować. Zdecydowanie najbardziej chciałabym odpoczywać mając 7 lat na wakacjach na wsi. Nie czuć senności o 22, ale móc czytać ciekawe książki do 4 nad ranem. Czuć tę swobodę całego dnia, miesiąca i życia przed sobą. Wierzyć, że mogę wszystko co chcę - spędzić dzień w basenie, zbudować bazę, albo oglądać Piratów z Karaibów. Nie martwić się inflacją, wojną i kryzysem. Dlatego gdybym się miała zastanowić czego chcę od życia to właśnie tego. Mieć całe lato przed sobą. 

Ten tekst powstał rok temu. Dzisiaj, kolejny rok terapii później, takie sytuacje są mi już obce. Po trzech latach terapii nie boję się już, że umieram. A przynajmniej nie w ten sposób. Postanowiłam jednak opublikować ten tekst, bo być może ktoś mierzy się z podobnymi epizodami lęku/stresu. Być może poprzez fakt, że mi się udało to przełamać sam znajdzie nadzieję. Być może zdecyduje się na terapię, jeśli będzie tego potrzebować, a może po prostu dowie się, że nie jest sam.

Jakieś dziesięć lat temu trafiłam na tekst w internecie: „Nigdy nie będziesz już tak młody jak w momencie, w którym zacząłeś czytać to zdanie”. Muszę przyznać, że ono mocno oddziaływuje na świadomość. Z jakiegoś powodu we mnie uderzyło mocniej niż to słynne powiedzenie, że „z każdą minutą jesteśmy coraz bliżej śmierci”. Pewnie dlatego, że pierwsze zdanie mówi o realnej stracie, która dokonuje się nieustannie, natomiast drugie zwiastuje tylko bliżej nieokreślone wydarzenie, które w świadomości i tak jest pewne. Czy nam się to podoba czy nie. No to ja dzisiaj o tej stracie.

Słuchałam niedawno podcastu, a raczej debaty na moje ulubione ostatnio tematy filozoficzne, religijne i moralne. Generalnie wchodzą tam treści tak grube, że nie przytoczę ich, bo sama za bardzo nie wiem o co chodzi. Ale mowa była o poznaniu zmysłowym i tym, czy zmysły są kreatorem rzeczywistości. I rozważaniu czy świat nie jest symulacją. I wówczas jeden z moderatorów tej debaty zaproponował dwustopniowe „testowanie” czy dane rozważania w ogóle mają sens. Pierwszym pytaniem jakie należy sobie zadać jest „Czy ten problem da się rozstrzygnąć?”, a drugie „czy rozstrzygnięcie tego problemu zmienia cokolwiek w moim życiu?”. I tylko tymi problemami, na które w obu wypadkach odpowiedź brzmi „tak” należy się zajmować. Myślę, że dla ludzi praktycznych jest to tak oczywiste jak dwa plus dwa. Dla mojej filozoficznej duszy jest niełatwe. Ale nie mówię, że nie pozbawione sensu. A tym co przekonało mnie o tym dodatkowo było zdanie:

„Pamiętaj, że każda minuta Twojego życia przeznaczona na rozważanie tych spraw już nigdy nie powróci.”*

Mocne, prawda?
Być może dla kogoś kto nie interesuje się tematami filozofii i nie zajmuje swoich myśli rozważaniami transcendentnymi, metafizycznymi i (tu wstaw kolejne trudne słowo z Wikipedii, które musiałam sprawdzić, żeby nie napisać czegoś głupiego), jest to zdanie zupełnie logiczne i nieoddziaływające. Na mnie jednak robi wrażenie, bo przypomina mi, że dotyczy nie tylko rozważań, ale każdej minuty mojego życia, którą poświęcam na cokolwiek. To nie muszą być rozkminy tak złożone, że pod koniec nie wiadomo od czego się zaczęły. To może być scrollowanie TikToka, odmęty YouTube’a, albo wszystkie stories MakeLifeHarder. Cokolwiek. Żadnej minuty już nie odzyskam.

Słuchałam niedawno podcastu mojej koleżanki Karoliny „W poszukiwaniu prostej ścieżki” (serdeczne pozdrowienia dla niej) opowiadającego o tym czy prawda leży pośrodku. Zdaniem Karoliny zdecydowanie nie i nie można uznać, że każdy ma jakąś swoją prawdę. Że prawda jest jedna i leży tam gdzie leży. Nie byłabym sobą, gdybym nie znalazła w tym czegoś, z czym mogłabym się nie zgodzić.

I to może wydawać się dziwne, że polemizuję z tym, że prawda jest jedna. Ja uważam jednak, że z tą prawdą to trochę i tak i nie. Są faktycznie takie obszary, w których możemy uznać, że jest jakaś obiektywna prawda. W tym przypadku przykład matematyczny jest bardzo trafiony. Dwa plus dwa zawsze równa się cztery, i nawet jeśli znajdzie się osoba, która uzna, że pięć i jeszcze inna, która powie, że dwadzieścia, to nie możemy powiedzieć, że „prawda jest pośrodku”.

Tak samo jest z postrzeganiem materialnego obiektu, przykładowego „słonia w pokoju”. Nawet jeśli go nie widzimy i z zamkniętymi oczami wydaje nam się czymś innym, to jest tym czym jest.
Problem w tym, że na matematyce i świecie fizycznym nasze postrzeganie prawdy się kończy.

Jednym ze stanowisk w metaetyce (postaram się używać mało trudnych słów, mimo, że mam taką pokusę, żeby wyjść na mądrzejszą) jest emotywizm, który należy do grupy stanowisk (nonkognitywistycznych) głoszących, że prawdy moralne nie są sądami w znaczeniu logicznym. To znaczy, że jest taki pogląd mówiący o tym, że tego co jest dobre, a co złe, nie rozpatruje się w znaczeniu prawdy. Że kiedy ktoś mówi, że coś jest dobre to nie może być to ani prawda ani kłamstwo.
Myślę, że najprościej będzie na przykładach. Jeśli ktoś głosi, że „aborcja jest zła” to nie wypowiada żadnej prawdy czy kłamstwa. A z punktu widzenia emotywizmu jedyne co wypowiada to własne emocje i im daje wyraz, a nie przedstawia jakąś prawdę.
Czy ja się z tym zgadzam? Ciężko mi to oceniać. Z jednej strony czuję pokusę żeby uznać, że świat jest na tyle prosty, że istnieje jedna obiektywna prawda dotycząca świata i zawiera w sobie jednocześnie prawdę o fizycznym świecie, prawdę o wydarzeniach i prawdę o dobru.
Z drugiej, mam wątpliwości.

Wracając do sformułowania, że każdy nie może mieć swojej prawdy. W zasadzie, dlaczego nie? I dlaczego te obie prawdy nie miałyby być spójne? Weźmy jakiś relacyjny, całkiem wymyślony, ale możliwy przykład. Asia i Basia rozmawiają. Asia chce przekonać Basię, że powinna schudnąć, bo jej waga jest niezdrowa, sugeruje więc, by Basia wzięła się za siebie, bo umrze. Basi zrobiło się przykro. Ale Asia chciała wyrazić prawdę, troskę i pomóc. I prawdą jest, że chciała pomóc, ale prawdą jest też, że Basi ta próba pomocy nie pomogła, a zaszkodziła, bo przysporzyła smutku. 
Można by powiedzieć, że po prostu każda z nich ma część prawdy, a cała prawda jest taka, że dana sytuacja jest ambiwalentna. Zawiera w sobie i troskę Asi i smutek Basi. Ale część prawdy nadal jest prawdą. 

Nie wiem czy to jest zrozumiałe. Wyobraźcie sobie dowolną kłótnię z bliską osobą, w której spieracie się o to kto ma rację, a w zasadzie każdy z Was ją ma, bo dobre chęci nie przeczą złym skutkom. Dwie osoby mówiące dwie rzeczy mogą mieć rację. A może być też tak, że żadna z nich tej racji nie ma.